Praca Zaliczeniowa z Filozofii Społecznej!~

-->

Rasy ludzkie XXI wieku – Czy dyskryminacja i segregacja rasowa, to nadal aktualny problem?

Spis treści:

I. Rasy Ludzkie XXI wieku

1. Pojęcie rasy ludzkiej,

2. Rodzaje ras ludzkich,

II. Rasizm

1. Pojęcie rasizmu,

2. Rodzaje rasizmu,

2.1. Rasizm biologiczny,

2.2. Rasizm religijny,

2.3. Rasizm kulturowy,

2.4. Inne rodzaje rasizmu,

III. Dyskryminacja i segregacja rasowa

1. Pojęcie dyskryminacji i segregacji rasowej,

2. Najsilniejsze przejawy dyskryminacji i segregacji rasowej,

3. Uzasadnienie dyskryminacji i segregacji rasowej,

4. Aktualny status dyskryminacji i segregacji rasowej,

5. Wątpliwości związane z rasizmem,

IV. Podsumowanie

V. BIBLIOGRAFIA.

I. Rasy ludzkie XXI wieku

1. Pojecie rasy ludzkiej

Na pytanie: Czym jest rasa ludzka? Nie łatwo udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Jest bowiem wiele różnych definicji rasy ludzkiej, z której każda, wprawdzie dotyczy pewnego podziału (czy też bardziej naukowo: klasyfikacji) populacji ludzkiej na pewne zbiory (grupy), lecz każda z definicji kładzie swój główny nacisk na inne cechy. Jedni określają daną rasę ludzką na podstawie pochodzenia geograficznego, inni na podstawie statusu społecznego. Dokonywać podziału można na wiele sposobów (co oczywiście, zazwyczaj nie jest trafne): podług języka, historii, kultury, etniczności, czy też na podstawie wyglądu zewnętrznego. Najbardziej rozpowszechnioną definicją, jest ta, która klasyfikuje ludzi według dziedziczonych przez nich cech zewnętrznych (w nazewnictwie biologicznym: Fenotyp). Stąd też, zarówno w mowie potocznej, jak i pisanej, często mamy do czynienia z takimi określeniami jak: stosunki rasowe, bariery rasowe, odmienność rasowa, czy też przynależność do danej rasy. Widać zatem wyraźnie, że pojęcie rasy ludzkiej jest nie tylko niezwykle plastyczne, lecz również i sugestywne, ze względu na ciągłą niestabilność kategorii rasowych i związanych z tym dyskursów. Bowiem „to, co dzisiaj nazywamy rasą, nie było wbrew rozpowszechnionej opinii czymś oczywistym, dla ludzi wcześniejszych stuleci.”¹

2. Rodzaje ras ludzkich

W rozdziale powyżej zauważyliśmy, że jest wiele sposobów klasyfikowania ludzi, a najogólniejsze z nich (takie jak fenotyp, kultura czy język) wymieniliśmy. Aby jednak dokonać dokładnego podziału i sklasyfikować daną osobę do jednej, czy też do drugiej rasy, należy przede wszystkim uwzględnić, pod jakim kątem zamierzamy dokonać klasyfikacji. Jest to zaś (wbrew pozorom) zadanie niezwykle trudne, gdyż na początek należy zastanowić się, jaka cecha spośród wymienionych powyżej jest najważniejsza i stanowić powinna grunt i podwalinę naszego podziału. Czy ma to być fenotyp, etniczność czy może kultura lub historia? - Najtrafniejsze wydaje mi się wyodrębnienie głównych grup rasowych, na podstawie pewnych, charakterystycznych cech genetycznych. Jak trafnie, zauważa M. J. Bamshad i S. E. Olson, „pierwszym krokiem, w kierunku określenia związków pomiędzy przyjmowanymi społecznie definicjami rasy, a dziedzictwem genetycznym, powinno być znalezienie podziału danej populacji na grupy, na podstawie pochodzenia przodków.”² Często bowiem mamy do czynienia z przydzieleniem jednego człowieka do wielu ras, w zależności od miejsca na kuli ziemskiej, w jakim aktualnie się znajduje. Ktoś określany w Polsce jako żółty, w Brazylii może zostać uznany za białego lub za kolorowego w RPA. Dlatego też pierwszy punkt odniesienia stanowić powinien ludzki materiał genetyczny, czyli DNA. Kiedyś, ze względu na niski poziom rozwoju technologicznego, nie było to możliwe, w związku z czym głównym aspektem podziału, były charakterystyczne cechy zewnętrzne wyglądu lub pochodzenie etniczne. Dziś jednak szczegółowe badania w zakresie genetyki (poprzez analizę polimorfizmów Alu, występujących w ludzkim DNA), dostarczają w pełni prawidłowej klasyfikacji ras ludzkich, ze względu na pochodzenie. „Wyniki tych badań wskazują, że na podstawie analiz genetycznych, można wyróżnić grupy ludzi zgodnie z ich pochodzeniem geograficznym.”³

Nie da się odmówić prawdziwości stwierdzeniu, że rodzaje ras ludzkich (nasza 'inność' wobec drugiego człowieka) mają ogromny wpływ na stosunki i relacje międzyludzkie. Dlaczego? Przecież gdyby klasyfikacja na rasy, miała na celu jedynie uznanie pewnych prawidłowości genetycznych występujących u jednych, a u innych nie (w celu np. badania skuteczności stosowania danych leków medycznych, na dane schorzenia, w zależności od rasy), to podział na rasy stanowiłby jedynie medyczny wyznacznik, nie odbijający się na stosunkach między-rasowych. Obecnie większość badaczy jest zgodna, że rola, jaką odgrywają rasy ludzkie, bierze się ze względu na stosowanie innych podziałów, niż klasyfikacja genetyczna. „Właściwie wszyscy badacze przedmiotu zgodnie twierdzą, że rasy ludzkie wyróżniane są wyłącznie na zasadzie kulturowej – inność kulturowa przekłada się na poziom obiektywnych zjawisk biologicznych, niezależnych od ludzkiej woli. W ten sposób, wyznaczając barierę między rasami, absolutyzuje się zróżnicowanie kulturowe i wskazuje na jego nieprzekraczalność wynikającą rzekomo z fizycznych, wrodzonych cech ludzi.”⁴ Taka, a nie inna klasyfikacja, to główny powód wielu zjawisk społecznych, w których, z powodu przynależności do danej rasy, cierpi jednostka. Do głównych zjawisk społecznych, mających źródło w podziale ludzi na rasy, należy rasizm, którego to problem dokładnie przedstawię w kolejnych rozdziałach.

II. Rasizm

1. Pojęcie rasizmu

Ogólne definicje pojęcia rasizm, z jakimi spotykamy się na co dzień, definiują go jako zespół poglądów głoszących tezę o nierówności ludzi, gdzie wynikająca z nich ideologia przyjmuje wyższość jednych ras nad innymi. Tak też sformułowaną definicję rasizmu odnajdziemy w większości książek i podręczników do nauki WOS-u (przyp. WOS – Wiedza o Społeczeństwie). Czy jest to definicja prawidłowa? - Uważam, iż zdecydowanie, nie. Rasizmu bowiem, nie da się ująć w ramy jednej definicji, gdyż tak jak pojęcie 'ras ludzkich', jest ono pojęciem niezwykle zmiennym i płynnym. Pewnym jest jedynie, iż próby ukazywania rasizmu, jako pewnej ogólnej i powszechnej definicji rozpoczęły się stosunkowo niedawno, choć z przejawami rasizmu ludzkość zmagała się nawet wtedy, gdy nie znano 'rasizmu' jako pojęcia. Z pewnością jednego mu nie można odmówić, a mianowicie tego, iż w rasizmie najważniejszą wartość stanowi rasa, zaś jego źródeł, upatrywać można w zróżnicowaniu rasowym ludzkości. Jak świetnie stwierdził Łukasz Ostrowski, w swojej książce Mowa o Rasizmie: „ Rasizm jako zjawisko społeczne była na przestrzeni ostatnich kilku dziesięcioleci przedmiotem zainteresowania wielu przedstawicieli nauk humanistycznych. (…) Rozbieżności w definiowaniu rasizmu (…) mają swoje źródło, w trwającej w naukach społecznych, od kilku dziesięcioleci dyskusji na temat tego, czym jest rasizm, jakie są jego przyczyny i skutki. W tych sporach można wskazać wiele stanowisk różniących się mniej lub bardziej przyjmowanymi założeniami i sposobami rozumowania. Każde z nich, z innej perspektywy rozpatruje ten problem.”⁵

2. Rodzaje rasizmu

Bez straty ogólności wyróżnić mogę 3 główne rodzaje (przejawy) rasizmu:

2.1. Rasizm biologiczny

Podłoże tego typu rasizmu stanowi argumentacja naturalistyczna, której głównym założeniem jest wiara w nierówność biologiczną, i przewagę genetyczną jednej rasy nad drugą (gorszą genetycznie). Rasizm ten swój początek zawdzięcza rozwojowi medycyny i (wraz z biegiem czasu) zauważaniu coraz większych różnic genetycznych pomiędzy przedstawicielami poszczególnych ras ludzkich. Za przykład może posłużyć okres niewolnictwa w Ameryce, gdy jednym z przytaczanych, przez panującą rasę białą, argumentów na temat słuszności niewolnictwa, był argument biologiczny, mówiący o tym, iż czaszki ludzi rasy czarnej posiadają charakterystyczne trzy wgłębienia (których nie ma w czaszkach ludzi rasy białej) świadczące rzekomo o cesze poddańczej i braku zdolności przywódczych ludzi rasy czarnej.

2.2. Rasizm religijny

Kolejnym rodzajem rasizmu, jest rasizm religijny, który oparty jest na wierze w wyższość wyznawców danej religii, nad wyznawcami innej (pseudo-religii). Rasizm ten nie jest bezpośrednio związany z klasyfikowaniem ras ludzkich, a z podziałem ludzi podług religii. Co ciekawe, podłożem tego typu rasizmu jest argumentacja empiryczna, gdyż przyczyna ma charakter nadprzyrodzony, choć skutki są 'naturalne'. Rasizm ten wykształcił się wraz z rozwojem wielu religii, z momentem konfrontowania 'innych' wierzeń. Przykładem tego typu rasizmu, jest XIX-wieczna Europa, w której (głównie za sprawą obawiającej się utraty autorytetu Głowy Kościoła) chrześcijanie „uważali się za lepszych dlatego, że byli chrześcijanami - Bóg chrześcijan musi oczywiście faworyzować swoich wyznawców, zwłaszcza tych, którzy oddają Mu cześć zgodnie z właściwymi sakramentami. (...) Sprawia również [Bóg], że nawet warunki naturalne, w których żyją chrześcijanie są o wiele bardziej przyjazne niż te otaczające niewiernych(...) Krótko, utrzymywano, że narody zamieszkujące Europę, świat chrześcijański, górują - kulturowo, biologicznie, a nawet 'ekologicznie' - nad innymi ludami.”⁶

2.3. Rasizm kulturowy

Rasizm kulturowy, jest rodzajem rasizmu, który pojawił się w celu zastąpienia i racjonalnego uzasadnienia innych rodzajów rasizmu (głównie biologicznego). Zakłada on, że istnieje niższość kulturowa i zacofanie w rozwoju jednego społeczeństwa, w stosunku do drugiego. Przykładem będą tutaj naukowcy i badacze, twórcy teorii rasizmu kulturowego (min. Max Weber, który, w swoich badaniach ukazał aksjomatyczne argumenty na temat „wyjątkowości umysłu europejskiego - jego racjonalności czy potencjału duchowego - oraz argumentacji historycznej na temat narodzin w Europie, i tylko tutaj, instytucji i struktur, które stanowią źródło nowoczesności”⁷), za sprawą których Europejczycy nabrali przekonania o wyższości swojej kultury i rozwoju społecznego, w porównaniu do reszty świata i wszystkiego co poza-europejskie.

2.4. Inne rodzaje rasizmu

Pod pojęciem 'inne formy rasizmu' kryją się rasistowskie ideologie. Są to te ideologie, które maskują ukryty w nich wyraz niechęci do innych ras i dyskryminację, bądź „legitymizują dyskryminację grup wyróżnianych ze względu na pochodzenie etniczne i rzekomo nieprzezwyciężalne, fundamentalne różnice kulturowe”⁸. Jako przykład tych pierwszych można podać faszyzm, który we Włoszech, początkowo wolny od rasizmu, po sojuszu z Trzecią Rzeszą, w 1938 roku zaczął przejmować koncepcje rasistowskie (np. na tle religijnym: ataki na instytucje katolickie). Jako przykład ideologii, w której rasizm i dyskryminacja rasowa były jawne, podać można nazizm, zwany też hitleryzmem, który stanowił antykomunistyczną, totalitarną i antysemicką ideologię Niemieckiej Narodowo-Socjalistycznej Partii Robotniczej, zapoczątkowaną w 1925 roku, gdy Adolf Hitler napisał dzieło Mein Kampf, w którym wyłożył program, który po wprowadzeniu w życie, podczas II Wojny Światowej, stał się uzasadnieniem masowych mordów na tle rasowym.

Widać zatem, że istnieje wiele rodzajów rasizmu. Każdy z nich stanowi bodziec aktywujący i uzasadniający występujące w społeczeństwie (od zarania dziejów) liczne przykłady dyskryminacji i segregacji na tle rasowym.

III. Dyskryminacja i segregacja rasowa

1. Pojęcie dyskryminacji i segregacji rasowej.

Czym zatem jest owa dyskryminacja? (Warto nadmienić, iż tak jak w przypadku rasizmu, jest kilka rodzajów dyskryminacji, wyróżnia się np. dyskryminację czuciową, psychoakustyczną czy prawną, jednak te definicje nie są w żaden sposób związane z rozważanym przeze mnie problemem, w związku z czym te definicje pominę) Dyskryminacja jest najgorszym przejawem rasizmu i objawia się nieprzychylnym traktowaniem człowieka (ze względu na kolor skóry, wyznawaną religię, pochodzenie etniczne, ect.) i stosowaniem wobec niego przemocy, terroru, praktyk naruszających podstawowe prawa człowieka. Dyskryminować można w sposób bezpośredni (np. znęcając się nad członkami innej rasy), lub w sposób pośredni (np. nietolerowanie homoseksualistów przez obywateli krajów zezwalających na związki jednopłciowe). Dyskryminacja rasowa odnosi się do gorszego traktowania osób lub grup ludzi o odmiennym kolorze skóry, do znęcania, obrażania, poniżania, torturowania, a czasem, nawet zabijania.

Segregacja rasowa to szereg działań (prawnych lub faktycznych) zmierzających do oddzielenia od siebie osób o różnej rasie, na danym obszarze.

Na pytanie, co było najpierw, dyskryminacja czy segregacja, odpowiem: Oba te przejawy rasizmu są ze sobą powiązane historycznie, tam bowiem gdzie była dyskryminacja tam była i segregacja. Jednakże segregacja to jeden z przejawów dyskryminacji, toteż należy odmówić jej historycznego pierwszeństwa i pokazać dziejowy rozwój i funkcjonowanie w świecie tych pojęć.

2. Najsilniejsze przejawy dyskryminacji i segregacji rasowej

Z dyskryminacją rasową, ludzkość zmaga się od czasów pierwotnych, gdy doszło do pierwszych spotkań przedstawicieli różnych kontynentów. Wtedy jednak nie zdawano sobie sprawy z istoty rasizmu i kierowano się wyłącznie przyziemnymi, prymitywnymi pobudkami, gdyż pojęcie dyskryminacji było obce. Z pewnością można podać przykłady dyskryminacji i segregacji rasowej w czasach starożytnych (ok. IX wieku p.n.e. - Zepchnięcie Buszmenów i Hototenotów, zamieszkujących tereny obecnego RPA, na południowy zachód, przez ludy Bantu), jednak ja, za początek 'świadomej dyskryminacji rasowej', uważam okres Wielkich Odkryć Geograficznych (Diaz, Magellan, Vasco da Gama), gdy kolonizatorzy europejscy, w celu utrzymania władzy, na nowo odkrytych i zajętych przez siebie lądach, stosowali metodę terroru i przemocy wobec mieszkańców podbitych kolonii.

Od tego czasu jawna dyskryminacja rasowa nieustannie była obecna („aż do lat 50-tych i 60-tych dwudziestego wieku - klasycznej epoki wyzwolenia narodowego i ruchów na rzecz praw obywatelskich.”⁹ ), do najgorszych, w dziejach ludzkości, przejawów dyskryminacji i związanej z nią segregacji rasowej, zalicza się okres niewolnictwa w Ameryce - Próby zmuszania rdzennych mieszkańców kontynentu, do pracy niewolniczej, zakończone eksterminacją ludności, spowodowały niedobór rąk do pracy i import niewolników z Afryki, którzy stali się również popularnym towarem handlowym bankierów europejskich), działalność Ku Klux Klan'u - Organizacja powstała, po zakończeniu wojny secesyjnej w Ameryce, której członkowie, metodami terrorystycznymi, zwalczali równouprawnienie Murzynów oraz przychylnych im białych ludzi. Apartheid czyli system ścisłej segregacji rasowej, opracowany przez grupę afrykanerskich uczonych, który w latach 1948–1991 stanowił podstawę polityki władz RPA, sankcjonującej absolutną supremację ludności białej. Okres pogromu Żydów w czasie II Wojny Światowej czyli Holocaust i segregacja rasowa Żydów - prześladowania i zagłada prawie 6 milionów ludzi pochodzenia żydowskiego przez władze III Rzeszy. Seksizm - Sama nazwa pojawiła się ok. 1960 roku, a w przypadku dyskryminacji rasowej odnosi się do traktowania kobiet jako innej, gorszej niż mężczyźni, rasy, której prawa i znaczenie, zaczęły systematycznie wzrastać, dopiero od XIX wieku, wraz z powstaniem Sufrażystek i ruchu Feministycznego.

3. Uzasadnienie dyskryminacji i segregacji rasowej

W okresie największych przejawów dyskryminacji i segregacji rasowej, działania z nimi związane, uzasadniane były głównie biologicznymi różnicami między rasami (min. przekonanie, o wrodzonym poddaństwie rasy czarnej), z czasem jednak, przestawano doszukiwać się naukowych uzasadnień i otwarcie tłumaczono rasizm, po prostu, wrogim nastawieniem do innego koloru skóry lub poczuciem czystszej i lepszej jakościowo krwi, albo też wyższym poziomem inteligencji ludzi rasy białej.

4. Aktualny status dyskryminacji i segregacji rasowej

Jawna dyskryminacja zaczęła ustawać dopiero po 1950 roku (Klasyczna Epoka Wyzwolenia), w związku z rozwojem ideologii liberalnych i ruchów szerzących poglądy o równości każdego człowieka. Wiemy jednakże, iż w Europie ostatnim krajem, który przyznał kobietom prawa wyborcze był Lichtenstein – dopiero w 1984 roku. Również Apartheid zakończył się w latach 90-tych ubiegłego wieku. Obecnie działają organizacje broniące równości praw człowieka (Do ONZ – Organizacji Narodów Zjednoczonych należą, aż 192 państwa, co oznacza, iż każde z nich musiało być zgodne z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych), rozpowszechnione na całym świecie są także pojęcia, takie jak, liberalizm czy równouprawnienie. Czy jednak dyskryminacja i segregacja rasowa przestała być problemem? Czy zatem na naszym globie nie występują już przejawy rasizmu?

5. Wątpliwości związane z rasizmem

Mimo rozpowszechnionej (zwłaszcza w Europie i Ameryce) 'idei równości ras', niestety nadal mamy do czynienia z wszechobecną dyskryminacją. Wprawdzie przestała być ona jawna i tak drastyczna jak w ubiegłym wieku, jednakże wciąż można podać wiele przykładów, świadczących o tym, że dyskryminacja rasowa to problem nadal aktualny. Wystarczy przyjrzeć się, na przykład obecnemu statusowi kobiet: W Zjednoczonych Emiratach Arabskich przyznano im jedynie częściowe prawa wyborcze, dopiero w 2006 roku, a w krajach skrajnie radykalnego islamizmu, nadal kobietom przyznaje się miano niższej rasy, nie godną posiadania praw wyborczych. Wobec kobiet, jest tam również stosowana segregacja rasowa (zakaz wstępu do wielu miejsc przeznaczonych tylko dla mężczyzn). Jeśli chodzi o podziały z powodu koloru skóry, to wydaje się, iż one ustały. W ukryciu, działają jedynie nieliczne organizacje rasistowskie. Z jednej strony, na szeroką skalę, głoszone są równe prawa każdej jednostki, a wykrycia jednostkowych przykładów dyskryminacji na tle rasowym są nagłaśniane i karane. Jest jednakże i druga strona ukazująca, iż rozwój ekonomiczny świata XXI wieku, sprawił, że pojęcie dyskryminacji rasowej uległo mutacji. W dzisiejszym świecie funkcjonuje bowiem 'idea globalizacji'. Można uznać to za pewien paradoks, gdyż globalizacja, z definicji jest ogółem procesów, który ma przynieść integrację i współzależność państw, gospodarek, kultur i całych społeczeństw, co w konsekwencji ma wytworzyć 'jeden świat' czyli 'społeczeństwo światowe'. Gdzie więc miejsce na dyskryminację? Otóż do mechanizmów globalizacji należy polaryzacja, której podstawową płaszczyzną jest ekonomia. Stanowi ona źródło szybkiego wzbogacania się jednych państw, i równie szybkiego ubożenia innych. „Wzrost dysproporcji to cena płacona za globalizację, która powoduje, że 'skutkiem rozwoju świata zachodniego' ('pierwszego'), jest pogłębienie się zależności peryferii świata od jego centrum, której skutkiem jest nierówna wymiana między centrum, a peryferiami i postępujący niedorozwój tych ostatnich.”¹⁰ Proces Globalizacji sprawił, że możemy mówić o wejściu na 'inny poziom' pojęcia dyskryminacji rasowej. Dyskryminacja ta przybrała zasięg globalny i przyniosła podział kontynentalny na bogatą Północ i ubogie Południe. Zaprzecza i zaprzepaszcza to ideę nowego ładu, w której wielu pokładało swe nadzieje. Można by zastanawiać się jak bardzo dyskryminujące stało się pojęcie Trzeci Świat i jak poradzić sobie z tą, nową formą dyskryminacji rasowej. Pewnym jest, że rasizm przybrało zupełnie nowe oblicze, skierowane na inne tory, na ścieżkę, z której nie łatwo zboczyć.

IV. Podsumowanie

Myślę, iż podane przeze mnie przykłady jasno ukazały, iż w dzisiejszych czasach, problem dyskryminacji i segregacji rasowej, jest nie tylko nadal aktualny, lecz przybrał całkowicie nową postać. Rasizm (uzasadniany głównie kulturowo) jest nie tylko jawny, a formy dyskryminacji rasowej wciąż stosowane. Dyskryminacja rasowa przybrała nową, globalną formę, która wykształciła swoją ekonomiczną stronę. Z pewnością duży wpływ miała na ten proces globalizacja, która „ (...) jest w rzeczywistości paradoksem: przynosząc wielkie korzyści nielicznym, wyklucza lub marginalizuje dwie trzecie ludności świata”¹¹. Sprawia to, że o 360 stopni zmienia się metoda dyskryminowania. Z drastycznych tortur i przemocy wykańczającej fizycznie, przeniosła się na dobra materialne i ich niesprawiedliwy podział, co powoduje coraz większe napięcia pomiędzy rasą bogatych i biednych, nieuchronnie zmierzając do destrukcji osobowości i wyniszczenia tych drugich.

Mantis, Filozofia, rok III.

V. BIBLIOGRAFIA:

I. Literatura źródłowa:

1. Rafał Pankowski, Rasizm, a Kultura Popularna, wyd. Trio, Warszawa, 2006.

2. Łukasz Ostrowski, Mowa o Rasizmie, wyd. Trio, Warszawa, 2009.

3. Łukasz Ostrowski, Rasizm – Cechy Szczególne, [w:] Integralnoluturowe Badanie Konfliktu Kulturowego, pod. Red. Jadwigi Krolikowskiej, str.141-151, wyd. UW, Warszawa, 2009.

4. Michael J. Bamshad, Steve E. Olson, Czy Istnieją Rasy Ludzkie?, [w:] Świat Nauki, str. 34-39, Wydanie 01.2004.

5. James M. Blaut, Teoria Rasizmu Kulturowego, [w:] Antipode: A Radical Journal of Geography, vol.24, no.4, tłum. M. Turowski, Wydanie 10.1992.

II. Źródła internetowe:

1. http://tujestem.wordpress.com/2012/10/14/kilka-slow-w-sprawie-rasizmu-we- wspolczesnym-swiecie/, data i czas dostępu: 22.01.2013, 23:11.

2. http://pl.wikipedia.org/wiki/Rasizm, data i czas dostępu: 20.01.2013, 22:37.

3. http://www.bezuprzedzen.org/dyskryminacja/art.php?art=12, data i czas dostępu: 22.01.2013, 20:51.

4. http://pl.wikipedia.org/wiki/Dyskryminacja_%28psychologia_spo%C5%82eczna %29, data i czas dostępu: 21.01.2013, 11.30.

5. http://pl.wikipedia.org/wiki/Segregacja_rasowa, data i czas dostępu: 21.01.2013, 13:50.

PRZYPISY:

1C. Guillaumin, The Changing Face of 'Race'.., s.357, [w:] R. Pankowski, Rasizm, a kultura Popularna, s.41.

2M. J. Bamshad, S. E. Olson, Czy Istnieją Rasy Ludzkie, [w:] Świat Nauki, 2004, s.34.

3Ibidem, s.36.

4Ł. Ostrowski, Mowa o Rasizmie, s.79-80.

5Ibidem, s.25.

6J. M. Blaut, Teoria Rasizmu Kulturowego, [z:] Antipode: A Radical Journal of Geography, vol. 24, no. 4,

tłum. M. Turowski.

7Ibidem.

8R. Pankowski, Rasizm, a Kultura Popularna, s.35.

9J. M. Blaut, Teoria Rasizmu Kulturowego, [z:] Antipode: A Radical Journal of Geography, vol. 24, no. 4,

tłum. M. Turowski.

10A. W. Nowak, Wobec Systemu – Wokół Teorii Wallersteina, Lewą Nogą, 13/2001, [cyt. za:] R. Pankowski, Rasizm, a Kultura Popularna, s.139.

11Z. Bauman, Globalizacja..., [cyt. za] R. Pankowski, Rasizm, a Kultura Popularna, s.139.