Proseminarium: ..Buddyzm.. -,-

Cierpienie, a kwestia niewiedzy w Buddyzmie, na podstawie: Sutty o Cierpieniu (Dukkha Sutta, SN XXXVIII.14) oraz Sutty o Niewiedzy (Avija Sutta, SN XXXV.80)

Czym jest cierpienie? Wedle słownikowej definicji cierpienie to doznanie braku, straty czy bólu, przez danego człowieka. Moim jednak zdaniem cierpienie to coś zgoła większego, czego nie można w żaden sposób przypisać na wyłączność osobie. W buddyzmie cierpienie (dukkha) rozumiane jest za pomocą Czterech Szlachetnych Prawd, które wraz z Ośmioraką Ścieżką stanowią

istotę buddyzmu.

Pierwsza Szlachetna Prawda o Cierpieniu brzmi:

Narodziny są dukkha, starzenie się jest dukkha, śmierć jest dukkha; rozpacz, lament, ból i napięcie są dukkha; powiązanie z niechcianym jest dukkhą; rozłąka z upragnionym jest dukkha; nie osiągnięcie pożądanego jest dukkha. Pokrótce, pięć znikających zespołów jest dukkha.¹

Dowiadujemy się z niej co kryje się pod słowem dukkha i do czego odnosi się cierpienie. Pokazuje nam, iż dukkha dotyczy całej egzystencji, w której stale obecne jest niezaspokojenie. Pierwsza Prawda uświadamia Nam, iż całe nasze życie to borykanie się z przeciwnościami losu, które nigdy nie pozwolą nam osiągnąć pełnej satysfakcji.

Druga Szlachetna Prawda o Przyczynie Cierpienia brzmi:

Pragnienie, które tworzy dalsze stawanie się – któremu towarzyszy namiętność i zachwyt, znajdujące rozkosz to tu, to tam – pragnienie zmysłowej przyjemności, pragnienie stawania się, pragnienie niszczenia się.²

Dzięki tej Prawdzie, poznajemy jakie są przyczyny dukkha. Widzimy, iż źródłem cierpienia jest żądza, wszechobecna w naszych umysłach. Sprawia ona, że winnego naszych niepowodzeń, zawsze szukamy na zewnątrz, pragniemy chwytać się wszystkiego i jak najmocniej wszystkiego doświadczać. Według nauki Buddy żądza zakorzeniona jest w naszym umyśle, który należy stale oczyszczać.

Trzecia Szlachetna Prawda o Ustaniu Cierpienia mówi:

[To] całkowite zaniknięcie i ustanie, wyrzeczenie się, zaniechanie, wyzwolenie, puszczenie pragnienia.³

Jest ona konsekwencją Prawdy Drugiej i mówi nam, kiedy cierpienie w nas ustaje. Dzięki niej jesteśmy w stanie zauważyć, iż jeśli przyczynę naszego dukkha stanowi pożądanie, to sposobem na jego usunięcie jest wykorzenienie pożądania. W naszych umysłach tkwi źródło cierpienia, dlatego też tylko my możemy doprowadzić do jego wyeliminowania (wykorzenienia). Jeśli uda nam się usunąć całkowicie dukkhę, to osiągniemy stan doskonałego spokoju ducha i umysłu, nazwany Nirwaną.

Czwarta Szlachetna Prawda o Ścieżce Prowadzącej do Ustania Cierpienia, brzmi:

Dokładnie ta, Szlachetna, Ośmioaspektowa Ścieżka – właściwy pogląd, właściwe postanowienie, właściwa mowa, właściwe działanie, właściwy żywot, właściwe dążenie, właściwe skupienie, właściwa medytacja.⁴

I jest ona ukazaniem zasad, jakimi trzeba się kierować aby osiągnąć Nirwanę i trwale uwolnić się od cierpienia. Innymi słowy, pokazuje ona ścieżkę wyprowadzającą z dukkhi, złożoną z ośmiu elementów, do których należy: właściwe postępowanie, właściwa mowa, właściwe emocje, właściwe widzenie rzeczy, właściwe źródła zarobku, właściwa uważność, właściwy wysiłek oraz właściwa medytacja.

Aby lepiej zrozumieć czym jest i w czym jawi się nam owo 'cierpienie' należy poznać dokładnie jakie są jego formy. Formy cierpienia wyliczone zostają w Dukkha Sutta, w której wędrowiec Jambukhadika rzecze:

„Są trzy formy cierpienia przyjacielu:

cierpienie wywołane bólem,

cierpienie wywołane inicjacjami,

cierpienie wywołane zmianą.”⁵

Zatem cierpienie objawiać może się nam jako ból. Nie tylko psychiczny lecz również fizyczny, toteż cierpienia może zarówno doznać człowiek, który przeżywa męki z powodu straty bliskiej osoby, jak również każde inne stworzenie, jak na przykład pies, czy osa, które doznały bolesnego urazu ciała. Do przykładów tego rodzaju dukkhi zaliczać można również zgryzotę, lament i rozpacz kogoś, kto stracił bliska sobie osobę. Tak samo ma się sprawa z cierpieniem wywołanym zmianą. Bowiem zarówno człowieka przygnębić i zasmucić może fakt zmiany szkoły czy sytuacji materialnej, jak i każde inne żyjątko może zdołować zmiana środowiska naturalnego czy śmierć pobratyńca. Dobrym przykładem są tutaj koszatniczki (gatunek myszowatego gryzonia z Chile), które zawsze żyją w parach, a odizolowanie jednej od drugiej powoduje ogromny smutek, a w końcu śmierć zwierzątka. Zastanawia mnie jednak kwestia cierpienia wywołanego inicjacjami. Nie tylko bowiem zagadkowym jest fakt, jakich istot dotyczy owa forma, lecz również pytanie czym są inicjacje.

W zrozumieniu zagadnienia inicjacji bezsprzecznie pomógł mi Błogosławiony, który w odpowiedzi na pytanie:

„Panie, czy jest coś co trzeba porzucić aby niewiedza zaniknęła, a powstała pełna wiedza?”⁶,

tak rzekł do przybyłego mnicha:

„Tak mnichu, jest jedna taka rzecz, którą trzeba porzucić aby niewiedza zaniknęła, a powstała pełna wiedza. (...)

Niewiedza, mnichu jest tą jedną rzeczą którą trzeba porzucić aby niewiedza zaniknęła, a powstała pełna wiedza.”⁷

To uświadomiło mi, iż inicjacja jest to wejście w nowe życie, ścieżka wprowadzająca w nowy stan. W braminizmie, inicjacja jest rozumiana jako 'powtórne narodziny', a do uczestniczenia w ceremonii inicjacyjnej, w wyniku której człowiek staje się 'dwakroć urodzonym' (dvija), upoważnieni są członkowie tylko trzech pierwszych kast (kapłanów, wojowników i kupców). Ścieżka ta jest zatem czymś, co możliwe jest jedynie wtedy, gdy wyjdzie się z mroku niewiedzy. Jest to coś co łączy w sobie zarówno doświadczanie pewnych bodźców, jak i ich analizowanie i rozumienie. Cierpienie czyli Dukkha wywołane inicjacjami to coś czego jest w stanie doświadczyć jedynie istota rozumna. Podążając tą drogą, odkryłam, iż Jambukhadika, pokazując ośmio-aspektową ścieżkę prowadzącą do pełnego zrozumienia pojęcia cierpienia, tak naprawdę uczy jak zrozumieć istotę inicjacji i cierpienia. W Succie o Cierpieniu pokazuje co do pełnego zrozumienia istoty 'drugich narodzin' jest konieczne:

„Precyzyjnie, ta Ośmioaspektowa Ścieżka przyjacielu:

właściwe rozumienie,

właściwa intencja,

właściwa mowa,

właściwe postępowanie,

właściwe życie,

właściwy wysiłek,

właściwa uważność,

właściwe skupienie.

To jest praktyka prowadząca do pełnego pojęcia tych form cierpienia.”⁸

Inicjacja zatem to proces przechodzenia ze stanu niewiedzy, w stan pełnej świadomości i wolności umysłu. Jest to droga prowadząca do całkowitego wykorzenienia cierpienia i ponownego 'przyjścia na świat', przyjmując ze spokojem to, co zgotował dla nas los.

Czy zatem 'osiągnięcie nowego życia' prowadzi do oświecenia? Jeśli tak jest, to dlaczego inicjację Jambukhadika nazwał formą cierpienia?

Odpowiedzi na pierwsze pytanie znalazłam w Inicjacji Kalaczachry, opisanej w przedruku książki Berzina Alexandra, pod tytułem: Talking the Kalachakra Initiation. Otóż inicjacja istotnie jest drogą do oświecenia, dzieli się ona jednak na 3 zasadnicze fazy (wszystkie nieodłącznie związane ze stanem wyzbycia się niewiedzy). Pierwsza z nich to inicjacja przyczyny, która jest bodźcem rozpoczynającym ośmio-aspektową ścieżkę i w konsekwencji doprowadza do dojrzewania w nas nasion wiedzy. Druga zaś faza to inicjacja ścieżki, która prowadząc nas przez kolejne aspekty (takie jak właściwe życie, postępowanie, intencje czy uważność) i pokonując wszelakie stające nam na drodze przeszkody, na końcu doprowadza nas do wyzwolenia. W tym miejscu, gdy praktyki stanu doskonałości zostają opanowane, pojawia się trzecia faza inicjacji, a mianowicie inicjacja rezultatu wyzwolenia, która uwalnia nas całkowicie od wszelakich przeszkód, stanowiąc dla nas faktyczne oświecenie, które wyzwala nasz umysł z kajdan niewiedzy, pozwalając w pełni zrozumieć i doświadczać otaczającą nas rzeczywistość, uwalniając nas w ten sposób od cierpienia.

Wydaje się zatem, że pokonywanie coraz to kolejnych kroków na drodze do ponownych narodzin, w ostateczności przynoszą nam pełnię szczęścia. Dlaczego zatem, Jambukhadika w ścieżce tej upatruje formę cierpienia?

Wydaje mi się, iż odpowiedź na to pytanie tkwi w samej istocie buddyzmu, bowiem ośmiostopniowa ścieżka oświecenia rzeczywiście prowadzi do Nirwany. Jednakże droga ku niej, to nieustanne zmaganie się z wszechobecnym cierpieniem w każdej postaci. Kolejne etapy, prowadzące do drugich narodzin, to ogromne męki powodowane przez Dukkha, które towarzyszy nam na każdym kroku pokonywanej przez nas drogi. Cierpienie jest wszechobecne i nieśmiertelne, a jak mówi znana nam już, Pierwsza Prawda o Cierpieniu, dukkha to narodziny, starzenie, lament, rozpacz i ból.

Cierpienie jest zatem czymś od czego nie można się uwolnić przez całe swoje życie. To potwór, który wyłania się z odmętów otchłani naszego umysłu, za każdym razem gdy nasze pragnienia lub pożądania przejmują kontrolę nad naszym umysłem. Cały sekret polega na tym, aby dostrzec dukkha i nie bać się stawić mu czoła, by pokonać dukkha i osiągnąć Nirwanę. By stać się wojownikiem światła, którego orężem będzie umysł. Jak mówi piękny cytat:

Każdy wojownik światła bał się kiedyś podjąć walkę.
Każdy wojownik światła zdradził i skłamał w przeszłości.
Każdy wojownik światła utracił choć raz wiarę w przyszłość.
Każdy wojownik światła cierpiał z powodu spraw, które nie były tego warte.
Każdy wojownik światła wątpił w to, że jest wojownikiem światła.
Każdy wojownik światła zaniedbywał swoje duchowe zobowiązania.
Każdy wojownik światła mówił "tak", kiedy chciał powiedzieć "nie".
Każdy wojownik światła zranił kogoś, kogo kochał.⁹

I dlatego ważne jest by nigdy nie rezygnować z bycia wojownikiem światła. Najważniejsze, aby po doświadczeniu tego wszystkiego, nigdy nie stracić nadziei, na stanie się lepszym człowiekiem.

BIBLIOGRAFIA:

1Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Cztery_Szlachetne_Prawdy, data i czas dostępu: 29.01.2013, 9:01.

2Ibidem, data i czas dostępu: 29.01.2013, 9:05.

3Ibidem, data i czas dostępu: 29.01.2013, 9:07.

4 Ibidem, data i czas dostępu: 29.01.2013, 9:11.

5 Sutta o Cierpieniu, (Dukkha Sutta, SN XXXVIII.14), źródło: http://www.dharma.pl.

6 Sutta o Niewiedzy, (Avija Sutta, SN XXXV.80), źródło: http://www.dharma.pl.

7 Ibidem, na: http://www.dharma.pl.

8 Sutta o Cierpieniu, (Dukkha Sutta, SN XXXVIII.14), źródło: http://www.dharma.pl.

9P. Coelho, Podręcznik Wojownika Światła, s.77.